W dniu 7 grudnia 2023 r. NIK opublikował po wielu miesiącach raport z kontroli „Efekty wybranych działań państwa podejmowanych w celu łagodzenia skutków epidemii w gospodarce”. Zawiera on wyniki kontroli PFR w zakresie programu Tarczy Finansowej. Zwracamy uwagę, że wyniki kontroli nie zawierają żadnych istotnych negatywnych wniosków dla PFR, a informacja o zamiarze złożenia zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa przez prezesa zarządu PFR jest całkowicie nieuzasadniona treścią raportu z kontroli oraz stanem faktycznym.
- Formułowany przez NIK zarzut popełnienia przestępstwa przez Prezesa PFR nie znajduje odzwierciedlenia w treści ustaleń NIK zawartych w raporcie.
- Ogólna ocena NIK realizacji programów przez PFR jest opisowa, choć przepisy pozwalają NIK na wystawienie oceny negatywnej. W raporcie kontrolerzy NIK zwracają uwagę na pozytywne aspekty Tarczy Finansowej, w tym że: “Działania PFR SA związane z udzielaniem pomocy dla przedsiębiorców dotkniętych negatywnymi skutkami epidemii COVID-19, w ramach programów rządowych, doprowadziły do niezwłocznego wsparcia podmiotów prowadzących działalność gospodarczą”. oraz “Spółka zapewniła udzielenie w krótkim czasie finansowego wsparcia znaczącej liczbie przedsiębiorców (…) W ramach Programu Tarcza 1.0 PFR SA stworzył procedury, które umożliwiły rozpatrywanie, przy pomocy banków współpracujących, miesięcznie około 50 tysięcy wniosków o subwencję finansową PFR i podejmowanie decyzji w sprawie przyznania bądź odmowy przyznania wnioskodawcy subwencji finansowej w ciągu jednego dnia w od¬ niesieniu do ponad 90% spośród nich. (…) PFR SA prawidłowo zarządzał środkami pozyskanymi w drodze emisji obligacji”.
- PFR realizując programy działał w sposób profesjonalny, przy dołożeniu należytej staranności, w interesie publicznym, w celu zminimalizowania negatywnych skutków COVID-19 oraz zgodnie z wymogami ustawy o systemie instytucji rozwoju. Tarcza Finansowa PFR był to bezprecedensowy, sprawnie wdrożony rządowy program chroniący polskich przedsiębiorców i gospodarkę przed skutkami pandemii koronawirusa.
- Ocena działań PFR przedstawiona przez NIK w wystąpieniu pokontrolnym nie ma charakteru negatywnego. Wnioski i uwagi NIK w stosunku do PFR dotyczą wyłącznie kwestii mających marginalne i techniczne znaczenie, niezwiązanych ze sposobem rozdysponowania środków pomocowych.
- Wypłata wsparcia w ramach Programów była uzależniona od spełnienia ściśle określonych warunków programowych wynikających z treści dokumentów Programów i Decyzji Komisji Europejskiej, nie zależała od uznania PFR.
- Realizację zadań przez PFR w ramach rządowych programów udzielania przedsiębiorcom wsparcia finansowego reguluje ustawa o systemie instytucji rozwoju. Za nowelizacją ustawy o systemie instytucji rozwoju przewidującą powierzenie PFR realizacji Tarcz Finansowych głosowali w Sejmie przedstawiciele wszystkich partii politycznych.
- Ustawa o systemie instytucji rozwoju wprost stanowi, że Rada Ministrów mogła „powierzyć” PFR realizację rządowego programu udzielania wsparcia finansowego. Zgodnie z ustawą Programy miały określać „w szczególności” warunki i okres udzielania przedsiębiorcom lub innym podmiotom wsparcia finansowego, sposób przygotowania i elementy rocznych planów udzielania tego finansowania oraz sprawozdawczości z ich realizacji. PFR, działając na podstawie zasad Programów, dokonał jedynie doprecyzowania zasad i procesów w Regulaminach, nie modyfikując ich treści.
- Regulamin Programu Tarczy Finansowej PFR S.A. dla małych i średnich firm jest zgodny z postanowieniami decyzji Komisji Europejskiej oraz dokumentu Programu uchwalonego przez Radę Ministrów pozostając przy tym w zgodności z przepisami prawa powszechnie obowiązującego, w tym przepisami unijnymi regulującymi udzielanie pomocy publicznej.
- Regulaminy Programów były przygotowywane w oparciu o treść Programów i Decyzji Komisji Europejskiej, przy wsparciu renomowanych kancelarii prawnych i w sposób kompleksowy, rzetelny i spójny adresowały sposób realizacji Programu przez PFR. Ewentualne wątpliwości dotyczące interpretacji postanowień Regulaminów dotyczyły okoliczności niestandardowych, których nie dało się z góry przewidzieć w czasie ich tworzenia.
- Regulaminy powstawały w wyjątkowych okolicznościach, w niezwykle krótkim czasie, co pozwoliło na sprawne wsparcie ponad 350 tys. przedsiębiorców i ochronę 3,2 mln miejsc pracy. Regulaminy precyzyjnie opisywały zasady programów o czym świadczy niewielki wskaźnik zidentyfikowanych nieprawidłowości - ok 1,5%.
- Treść regulaminów została przedstawiona Ministrowi Rozwoju przed startem Programów do wglądu. Minister nie zgłosił do nich zastrzeżeń ani przed startem Programów, ani na dalszym etapie realizacji. PFR dokonując późniejszych istotniejszych zmian w Regulaminach konsultował je z Ministrem odpowiedzialnym za nadzór nad Programami.
- PFR został uprawniony przez Radę Ministrów w treści Programów, a wcześniej także przez Komisję Europejską, do stosowania możliwie automatycznych, uproszczonych i przyspieszonych procedur przyznawania subwencji finansowych, w tym również do podejmowania decyzji o udzieleniu subwencji finansowej w oparciu o oświadczenia składane przez przedsiębiorców. Dzięki temu pomoc była udzielana średnio w ciągu 48 godzin od złożenia wniosku.
- Programy były skierowane do przedsiębiorców, tj. podmiotów profesjonalnie prowadzących działalność gospodarczą, od których wymagany jest wyższy poziom staranności i odpowiedzialności niż od konsumenta, w szczególności w sytuacji w której nie zawierali oni z PFR umowy na warunkach rynkowych, ale aplikowali o pomoc publiczną, tj. o nieoprocentowaną i w znaczącej części (lub w całości) bezzwrotną pożyczkę, która była im wypłacana na wskazany rachunek bankowy w zasadzie z dnia na dzień, na podstawie złożonych przez nich oświadczeń.
- Wobec skali działań informacyjnych ze strony PFR każdy z potencjalnych beneficjentów programów miał możliwość zapoznania się z zasadami i praktycznymi aspektami ich funkcjonowania. Przedsiębiorca oświadczał, że zapoznał się z Regulaminem Tarczy 1.0, rozumie go i akceptuje jego treść.
- NIK jest niekonsekwentny w prezentowanej przez siebie ocenie – z jednej strony wskazuje, że PFR miał rzekomo bezpodstawnie zawęzić grupę podmiotów, którym mogło zostać udzielone wsparcie, z drugiej natomiast kreuje wobec PFR zarzuty, zgodnie z którymi to zasady udziału w Programie (ustalone, jak wskazano powyżej, w oparciu o decyzję Komisji Europejskiej i uchwałę Rady Ministrów oraz przy uwzględnieniu przepisów powszechnie obowiązującego prawa krajowego i unijnego) zostały ustalone w sposób pozwalający na zbyt szeroki udział przedsiębiorców.
- Ocena prezentowana przez NIK, pomijając inne sygnalizowane już braki w warstwie merytorycznej i logicznej nie uwzględnia realiów ówczesnej sytuacji społeczno-gospodarczej, towarzyszących jej niepewności związanych z sytuacją epidemiologiczną oraz gospodarczą, nieznaną skalą rozpędzającej się epidemii, jej skutków i czasu trwania oraz zakresu i czasu wprowadzenia lockdownów.
- W odniesieniu do uwagi NIK w zakresie definicji przedsiębiorcy i badania powiązań, konieczność badania powiązań wynika z przepisów prawa unijnego dotyczących zasad udzielania powiązań (zalecenie Komisji Europejskiej 2003/361/WE z dnia 6 maja 2003 r.). Co istotne estymowana liczba beneficjentów Programu 1.0 wskazana w treści decyzji Komisji Europejskiej (376 tys. podmiotów) jest zbliżona do finalnej liczby przedsiębiorców, którzy skorzystali ze wsparcia (348 tys. podmiotów). Oznacza to, że przewidywana liczba beneficjentów Programu 1.0 różniła się od faktycznej liczby beneficjentów zaledwie o 7,44%. Sytuacja wyglądałaby zgoła odmiennie w przypadku, gdyby PFR nie wymagał od beneficjentów badania powiązań przy określaniu swojego statusu – w takim przypadku faktyczna liczba beneficjentów byłaby znacznie większa niż estymacja przedstawiona w treści Decyzji KE.
- Ponadto brak uwzględnienia powiązań skutkowałby koniecznością wypłaty wielomilionowych subwencji podmiotom wchodzącym w skład olbrzymich multinarodowych koncernów i grup kapitałowych, które takiego wsparcia nie potrzebowały, a które odbyłoby się kosztem mniejszych uczestników obrotu gospodarczego, dla których Program był przygotowany (środki na jego realizację były limitowane a wsparcie mogłoby być przyznawane jedynie do momentu jego wyczerpania). Pominięcie powiązań byłoby sprzeczne z funkcją pomocy publicznej i niezgodne z interesem Skarbu Państwa.
- W odniesieniu do uwagi NIK na temat rzekomej zmiany interpretacji przychodu, wbrew twierdzeniom zawartym w Wystąpieniu Pokontrolnym, Komunikat nie miał na celu zmiany interpretacji pojęć użytych w uchwale Rady Ministrów dotyczącej Tarczy 1.0 i Regulaminie Tarczy 1.0, ale ich potwierdzenie. W komunikacie wprost wskazane zostało jedyne właściwe rozumienie pojęcia „przychodów ze sprzedaży (obrotów gospodarczych)” na gruncie działalności kantorowej, odpowiadające rozumieniu tego pojęcia przez Radę Ministrów, PFR i znaczną część przedsiębiorców kantorowych od początku trwania Tarczy 1.0, czyli przyjmując za przychód jedynie tzw. „spread”.
- Przyznanie przedsiębiorcy prowadzącemu działalność kantorową finansowania w oparciu o dane dotyczące przychodu niepomniejszonego o ponoszone koszty zakupu walut prowadziłoby do nieuzasadnionego uprzywilejowania tej kategorii przedsiębiorców, a także stałoby w oczywistej sprzeczności z celem Tarczy 1.0 było wsparcie zatrudnienia.
- Zostało to potwierdzone w orzecznictwie sądów powszechnych. Według stanu na dzisiaj zostały wydane cztery wyroki w sporach pomiędzy PFR, a przedsiębiorcami kantorowymi – wszystkie korzystne dla PFR (oddalające powództwa przedsiębiorców kantorowych). Słuszność stanowiska PFR potwierdza również fakt, że 151 kantorów zwróciło zawyżone subwencje bez konieczności wszczynania postępowania sądowego. Łączna wartość zwróconych subwencji wyniosła wraz z odsetkami to ponad 330 mln zł.
- PFR posiada kilkadziesiąt wyroków sądów administracyjnych i cywilnych potwierdzających prawidłowość swoich działań.
- Przyjęty poziom wynagrodzenia na pokrycie kosztów realizacji programu kształtuje się na poziomie najniższych opłat rynkowych lub pobieranych w innych programach rządowych (fundusze UE). W ocenie PFR wynagrodzenie jest należycie skorelowane z kosztami, ryzykami, odpowiedzialnością i nakładem pracy PFR w związku z realizacją Programów. Zrealizowanie tak skomplikowanego i długofalowego zadania wiązało się (i nadal wiąże) ze znacznym zaangażowaniem operacyjnym po stronie PFR.
- Prezes Zarządu PFR z całą pewnością nie podejmował żadnych decyzji akceptujących jednoosobowo postanowienia Regulaminu Tarczy Finansowej, tym samym kierowanie wobec niego jakichkolwiek zarzutów przez Prezesa NIK jest w całkowicie nieuzasadnione.
